เรื่องเครือข่ายโทรศัพท์ไร้สายที่ก้าวหน้าสู่ยุคที่สาม(Third Generation หรือ 3G) ในประเทศไทย เป็นปรากฏการณ์ที่น่าตื่นตาตื่นใจ และงุนงงในเวลาเดียวกัน จะยังเป็นปรากฏการณ์ที่น่าสนใจที่ไม่กระจ่างชัดโดยเร็ววัน เชื่อว่าจะคลุมเครือต่อไปอีกพักใหญ่ในปีนี้ ขณะเดียวกันตัวละครสำคัญๆจะค่อยๆปรากฏตัวขึ้น
หากท่านผู้อ่านพิจารณา เหตุการณ์สำคัญว่าด้วย3G ปี2553 นี้ก่อน อาจได้ข้อสรุปว่าเรื่องนี้ในหนึ่งปีที่ผ่านมา ถือเป็นเรื่องใหญ่จะดำเนินต่อเนื่องจากนี้ไป เป็นสถานการณ์ที่น่าอึดอัด เอาแน่นอนไม่ได้ แต่ภายใต้ปรากฏการณ์อันสับสนนี้ ผมคิดว่ายังมีเรื่องค่อนข้างแน่นอน จับต้องได้ หลายมิติเช่นกัน
กระแสของโลกสมัยใหม่
การสื่อสารไร้สายกำลังเป็นระบบสื่อสารหลักของโลกทุนนิยมไปแล้ว มาตรฐานการสื่อสารไร้สายที่เรียกว่า3G เป็นความพยายามจะสร้างระบบสื่อสารที่มีประสิทธิภาพสูงกว่าเดิม ทั้งพัฒนาจากรูปแบบคลาสิค—โทรศัพท์ สู่ โทรศัพท์วิดีโอ จากบุคคล สู่กลุ่มบุคคล โดยพยายามเชื่อมเครือข่ายไปขอบเขตทั่วโลก ทั่วภูมิภาค และจากเมือง สู่ชนบทห่างไกล
ที่สำคัญพัฒนารูปแบบเชิงประยุกต์อย่างซับซ้อนมากขึ้น เพื่อความสะดวกสบายและสร้างสรรค์โอกาสต่างๆเพิ่มมากขึ้น ของปัจเจก ตามแนวคิดพื้นฐานของทุนนิยม นั่นคือกระบวนการการหลอมรวม บริการทางโทรศัพท์ อินเตอร์เน็ต และทีวี ซึ่งเป็นหน้าฉากของ E-commerce เข้าด้วยกัน กับกระบวนการสร้างความสัมพันธ์จากบุคคล องค์กร สู่เครือข่ายสังคม (Social network) เพื่อสร้างบริการใหม่ๆบนเครื่องโทรศัพท์ไร้สายในในจินตนาการเดิม อาทิ
—-Mobile TV เพิ่มช่องทางของเข้าถึงรายการทีวีปกติ สู่เครื่องโทรศัพท์ไร้สาย
—Video on demandชมภาพยนตร์ หรือสารคดีภาพคมชัด ทางโทรศัพท์ไร้สาย ตามความต้องการของแต่ละคน
—Video conferencing การประชุมทางวิดีโอ มีความยืดหยุ่นและคล่องตัว ทั้งบุคคล เวลา และสถานที่
—Tele-medicine (รวมทั้ง Tele-education) เป็นเรื่องที่ใช้โฆษณาชวนเชื่อ ถึงคุณูปการของ 3G บางครั้งมองข้ามความสำคัญของเนื้อหา หรือโปรแกรม
— Location-based services การส่งข้อมูลเฉพาะพื้นที่ที่ใช้งาน เช่น พยากรณ์อากาศ สภาพจราจร หรือค้นหาธุรกิจหรือเพื่อนในบริเวณนั้นๆ ถือเป็นชิ้นส่วนสำคัญชิ้นหนึ่งของ Social network
ที่สำคัญที่ซ้อนอยู่เบื้องหลังพัฒนาการที่น่าตื่นตาตื่นใจเหล่านี้ ก็คือธุรกิจระดับโลกยักษ์ใหญ่หลายแห่ง โดยมี่ความเชื่อมโยงกัน เริ่มตั้งแต่ ธุรกิจสื่อสาร ผู้ผลิตอุปกรณ์เครือข่ายสื่อสาร ผู้ผลิตโทรศัพท์ไร้สาย ผู้ผลิตคอมพิวเตอร์ชนิดพกพา โดยเฉพาะ Tablet ซึ่งกำลังเป็นสินค้าใหม่เติบโตอย่างมากในปีที่ผ่านมมาและคาดกันว่าจะมาแรงในปีนี้ ก็มาจากการขยายตัวของเครือข่าย3Gด้วย รวมไปถึงผู้สร้างเนื้อหา (Content Provider)และบริการสำคัญต่างๆในเครือข่ายอินเตอร์เน็ต ตั้งแต่Internet Explorer Google email จนถึง Social network ต่างๆ ฯลฯ
ที่สำคัญกว่านั้นอีกก็คือ ผู้อยู่เบื้องหลังแห่งความสำเร็จ และสามารถแสวงหาโอกาสทางธุรกิจที่กว้างขวางอย่างมากมายนั้น ส่วนใหญ่ก็คือกิจการยักษ์ใหญ่ระดับโลกที่ว่านั้น จึงไม่แปลกใจนัก ว่าแรงขับเคลื่อน 3Gมาจากภายนอก เป็นพายุรุนแรงเพียงใด
กระแสอันเร้าใจว่าด้วย3Gในสังคมเมืองของไทยตอบรับอย่างทันท่วงทีและบางครั้งดูเกินจริงไปบ้าง หวังว่าส่วนหนึ่งคงเป็นปรากฏการณ์ของการแสวงโอกาสเชิงประยุกต์ มิใช่บทสรุปและบทสนทนาที่ผมเคยกล่าวเอาไว้นานมาแล้วเท่านั้น
“ประสบการณ์ใน15ปีบอกผมว่า เทคโนโลยีนั้น ถ้าใช้ไม่ดี ก็จะมีแต่ต้นทุน ถ้าใช้ดี จะได้ประโยชน์ ส่วนใหญ่ประเทศไทย จะมีปัญหาการใช้เทคโนโลยี เป็นประเทศหนึ่งที่ใช้เทคโนโลยีอย่างฟุ่มเฟือย” “ทุกวันนี้เครื่องมือ ไอที มีเยอะมาก มันเป็น Commodity ก็ว่าได้ คนใช้ไอทีเป็นเท่านั้น ถึงจะใช้ไอทีอย่างความคิดเชิงลึก” (คัดมาจากส่วนหนึ่งคำบรรยายในงาน INET2004 จัดโดยบริษัทอินเตอร์ไทยแลนด์จำกัด (มหาชน))
“กระโดดไปตามดัชนีของความทันสมัย ด้วยกลยุทธ์การตลาดของโลกตะวันตก” “เรามีความสัมพันธ์ด้านกายภาพกับสังคมโลกอย่างมาก แต่วิธีคิดหรือกระบวนความคิด วางแผน ภาพข่าวนอกจะเชื่อมโยงเข้ามาอย่างกว้างๆเท่านั้น” (จากคำนำครั้งแรกในหนังสือ “หาโรงเรียนให้ลูก” 2545)
การดิ้นรนของธุรกิจทรงอิทธิพลในเมืองไทย
สังคมไทยได้เข้าใจพลังของธุรกิจสื่อสารไร้สายมาแล้ว จากกรณีทักษิณ ชินวัตร ธุรกิจนี้เกิดเพียงสองทศวรรษ แต่เติบโตและมีอิทธิพลอย่างมากในสังคมไทย
–ในแง่ผลประกอบการ แอดวานซ์ อินโฟร์ เซอร์วิส หรือ AISในฐานะผู้นำตลาดธุรกิจโทรศัพท์ไร้สายมีรายได้มากกว่าธนาคารกรุงเทพฯ ธนาคารใหญ่ที่สุดในประเทศ และถือเป็นธุรกิจอิทธิพลดั้งเดิม ก่อตั้งหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ในแง่อิทธิพลในตลาดหุ้นMarket Capitalization(มูลค่ารวมตามราคาซื้อขายในตลาดหุ้น) มากกว่าสองแลนล้านบาท เกือบจะเท่ากับบริษัทปูนซิเมนต์ไทย ธุรกิจเก่าแก่อายุจะครบ100ปี ซึ่งเครือข่ายธุรกิจขนาดใหญ่5แขนงรวมกัน
–ขณะนี้เครือข่ายสื่อสารไร้สาย ถือว่าสำคัญกว่าระบบโทรศัพท์พื้นฐานแล้ว ทั้งยังมีความสำคัญสำคัญ ผูกพันกับอนาคตการสื่อสารของประเทศด้วย อีกมิติหนึ่ง เป็นธุรกิจที่มีความสัมพันธ์อย่างแนบแน่นกับผู้บริโภคมากที่สุดก็ว่าได้ โดยมีข้อมูลผู้บริโภคและมีความสามารถสื่อสารโดยตรงกับผู้บริโภคทั่วประเทศ ทั้ง AIS DTAC และTrue Move มีสมาชิกรวมกันประมาณ 60 ล้านสมาชิก (บางคนมีหลายสมาชิก และบางส่วนอยู่ในรูปของบริษัทหรือองค์กร)หรือกล่าวได้ว่าสามารถข้าถึงประชากรส่วนใหญ่ในประเทศ
— สร้างธุรกิจขนาดเล็กๆแวดล้อมธุรกิจใหญ่นี้จำนวนมากมายที่เรียกว่าValue chain ตั้งแต่กิจกรรม–ซื้อขาย แลกเปลี่ยน ซ่อม จนถึง สินค้า –โทรศัพท์ อุปกรณ์เสริม บัตรเติมเงิน ฯลฯ กระจายทั่วประเทศ จากร้านไก่ย่าง ปากซอย จนถึงเพิงเล็กในหมู่บ้านชนบท
ที่สำคัญกว่านั้น ทั้งสามรายกำลังเดินเข้าสู่ระยะหัวเลี้ยวหัวต่อสำคัญที่เชื่อมโยงสู่ 3G นอกจากจะเป็นทิศทางใหญ่ของธุรกิจที่มีลักษณะสากลแล้ว ทั้งนี้ระยะสัมปทานเดิมของทั้งสามราย กำลังจะหมดในไม่ช้า (DTAC เหลือประมาณ8 ปี AIS 5 ปี และTrue Moveประมาณ3ปี) การต่อสู้ดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด และอนาคตธุรกิจ ย่อมเข้มข้นอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน
อำนาจรัฐที่เปราะบาง
องค์กรอิสระในโครงสร้างและระบบสังคมไทย ได้เผชิญการทดสอบอย่างหนักหน่วงมากแล้ว หลายแห่งกลายเป็นหนี้สินทางสังคม จากนี้องค์กรอิสระว่าด้วยการสื่อสารและสื่อ( กสทช.)กำลังจะเผชิญกาทดสอบที่อาจหนักหน่วงยิ่งกว่า
องค์กรอิสระของระบบสังคมไทยที่ผ่านมา ว่าไปแล้วเป็นองค์กรในมติทางการเมืองเป็นหลัก มีความเป็นเอกเทศพอสมควรจากเครือข่ายอิทธิพลเชิงเศรษฐกิจระดับโลก ไม่ได้มาจากรากฐานเก่าอันเหนียวแน่นมั่นคง ทั้งในแง่ตัวบทกฎหมายเดิม(ยังต้องตีความที่อาจขัดยังกับกฏหมายใหม่)และองค์กรที่มาจากรัฐวิสาหกิจ(รัฐวิสาหกิจสื่อสาร2แห่งของรัฐ แม้ว่าจะปรับตัวเป็นธุรกิจมากขึ้น แต่ก็ยังดิ้นรนหาที่ยืนอย่างมั่นคงต่อไป) อาจเกี่ยวข้องโดยตรงกับธุรกิจอิทธิพลในสังคมไทยค่อนข้างน้อย และไม่ได้เชื่อมโยงกับประโยชน์อย่างจับต้องได้ของประชากรผู้บริโภคจำนวนมากในสังคม โดยเฉพาะผู้คนในเมืองใหญ่และหัวเมือง
กสทช.แม้จะเกิดขึ้นเป็นเรื่องแน่นอนและจริงจัง แต่ก็มิได้อยู่ในฐานะนั้น อย่างไรก็ตามกระบวนเกิดขึ้นและบริหารกสทช.อยู่ในครรลองเดียวกับองค์กรอิสระอื่นๆที่พาดพิงถึง ถือว่าเป็นระยะเริ่มต้นเท่านั้น โดยเฉพาะกระบวนการคัดเลือกคณะกรรมการ มีความสัมพันธ์อย่างแยกไม่ออกกับวุฒิสภา รัฐบาลในระยะก่อนการเลือกตั้งครั้งใหม่ อำนาจแฝงระดับต่างๆ ฯลฯ
ขณะเดียวกัน กสทช.กลับถูกคาดหวังอย่างสูงว่า การจัดการ3Gคือการจัดสรรผลประโยชน์ใหม่ครั้งสำคัญ เพื่อสร้างสมดุลแห่งอำนาจแฝงเร้นที่อ้างว่าเสียสมดุล ตั้งแต่มีบางคนเข้าครอบครองธุรกิจโทรศัพท์ไร้สายในอดีต
กลุ่มอิทธิพลกลุ่มหนึ่งได้เรียนรู้และประเมินเรื่องนี้ใหม่หมด ด้วยความคิดสุดขั้วไปอีกข้างหนึ่ง จากมองข้ามหรือไม่ทันตั้งตัวไปสู่การประเมินอย่างสูงและพยายามครอบงำแทนที่
อนาคตของ3G ไม่อาจแยกออกจากสภาพระบบปกครอง-การเมืองในเวลานี้ได้ ยิ่งกว่านั้นกรณีนี้ อาจสะท้อนภาพความขัดแย้ง และอำนาจเปราะบาง อย่างชัดเจนมากขึ้น
ในความไม่แน่นอน นี่อาจเป็นความแน่นอนว่า เรื่อง3Gเป็นเรื่องระทึกใจอย่างมากในการติดตามความเป็นไป
วิรัตน์ แสงทองคำ 